اعتراضات کشاورزان اصفهانی از کجا آب می‌خورد؟ | چرا زاینده رود خشکید؟
جریان اعتراضات کشاورزان اصفهانی بر سر حقآبه و خشک شدن زاینده رود از چه قرار است و ماجرای اصلی از کجا آغاز شد؟
جریان اعتراضات کشاورزان اصفهانی چیست؟
اخبار مربوط به اعتراضات کشاورزان اصفهانی بر سر قطع حقآبه و خشک شدن زاینده رود از روز دوشنبه آغاز شده و علیرغم گذشت یک هفته، تاکنون ادامه دارد. در این میان مردم عادی نیز برای همدلی با هم‌وطنان خود به این جمع اضافه شده و با شعارهای متعدد، مخالفت خود از وضع کنونی را اعلام می‌کنند.
«زاینده‌رود جاری، حق مسلم ماست»، «زاینده‌رود رو پس بدین، به اصفهان نفس بدین»، «حقآبه رو می‌گیریم، حتی اگر بمیریم» و «تا آب نیاد تو رودخونه، برنمی‌گردیم تو خونه» از جمله شعارهایی هستند که برای احیای دائمی زنده رود از دهان خسته کشاورزان زحمت‌کش و خسارت‌دیده اصفهان بیرون می‌آیند.
حق‌آبه‌داران حوضه زاینده‌رود، شهرستان‌های لنجان، مبارکه، فلاورجان، نجف‌آباد و اصفهان را شامل می‌شوند که زمین‌های آن‌ها به طور غیرمنصفانه‌ای خشک شده و تنها گرد و غباری سنگین را به مناطق اطراف انتقال می‌دهند.
وضعیت زندگی نزدیک به یک میلیون کشاورز ساکن این استان که بیشتر آن‌ها در مناطق شرقی زندگی می‌کنند، در سال‌های اخیر به علت فقدان آب، دچار بحران شده و سوء مدیریت‌ها و برداشت‌های غیرمجاز از زاینده‌رود، روزبه‌روز این بحران را وخیم‌تر می‌کند.
تاریخچه اعتراضات کشاورزان اصفهانی از سال 1391 تا به امروز را می‌توانید با مراجعه به این لینک مشاهده کنید.
زاینده رود چرا خشک شد؟
اولین خشکی زاینده رود در سال 1379 پدیدار شد، یعنی زمانی که اصفهانی‌ها شاهد انتقال آب رودخانه عزیز خود به استان هم‌جوار (یزد) شدند. اما خیرخواهی و دلسوزی آن‌ها برای هم‌وطنان تشنه‌لب یزدی، عاقبتی به‌جز افزایش برداشت آب از زاینده رود و گسترش خشکی آن در پی نداشت.
ناگفته نماند که این خط انتقال قرار بود پس از راه‌اندازی تونل سوم کوهرنگ اجرایی شود؛ تونلی که احداث آن باعث کم‌آبی 33 چشمه و خشک شدن کامل 13 چشمه شد!
آبی که از زاینده رود به یزد می‌رود، از سهم آب کشاورزان پایین‌دست سد نکوآباد (نقطه شروع خشک‌سالی زاینده رود) بیشتر است. این کشاورزان سهمی نزدیک به صفر دارند و زاینده رود به آن‌ها نمی‌رسد.
بد نیست بدانید که احداث تونل‌های اول و دوم کوهرنگ نیز چیزی به‌جز فاجعه به همراه نداشته است. اولین زخم بر پیکره کارون و زرد کوه با اجرای تونل اول کوهرنگ زده شد که با اجرای آن، ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از کارون به زاینده‌رود انتقال یافت که شاید منبعی برای صنعت و کشت برنج شود!
تدبیرهای جاهلانه، تقسیم‌های بی‌برنامه و البته مصرف بی‌رویه آب باعث شد تا بستر زلال و زنده زاینده رود در سال 1393 به بیابانی ترک‌خورده و افسرده تبدیل شود که تا به امروز تنها در صورت بارش سیل از آسمان (!) شاید آب‌باریکه‌ای برای یک الی دو روز در آن جریان یابد.
مهدی بصری (عضو هیئت‌مدیره جمعیت زیست‌محیطی پیام سبز) در مصاحبه‌ای با ایسنا (سال 1396) به این موضوع اشاره کرده بود که انتقال‌ها و تخصیص‌های آبی با بهانه خشک‌سالی صورت گرفته‌اند، حال آنکه تنها 10 درصد کمبود آب به خشک‌سالی مربوط می‌شود و بیش از 70 درصد به دلیل نبود مدیریت به وجود آمده است!
بر خلاف باور برخی افراد، تنها 5 درصد از سهم دبی رودخانه به کل صنایع استان اصفهان اعم از فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، صنایع هسته‌ای، صنایع نظامی و پالایشگاه‌ها تخصیص می‌یابد.
علاوه بر انتقال قانونی (ولی نادرست) آب به یزد، آب دزدی نیز نقش بسزایی در خشکیدن زاینده رود ایفا می‌کند و سهم مافیای آب در برداشت رودخانه معلوم نیست. پر کردن تانکرهای حمل‌ونقل آب، خرید غیرقانونی آب و انبار کردن آن، برداشت‌های مخفیانه و غیرقانونی برخی کشاورزان به وسیله پمپ‌های قابل‌حمل و غیره، همگی در مرگ زاینده رود نقش دارند.
پیامدهای خشکی آب زاینده رود
آب مایه حیات است و عواقب ناشی از فقدان آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست. از جمله پیامدهای خشکی آب زاینده رود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نابودی آبزیان
- فقر، بیکاری و گرفتاری برای کشاورزان
- فرونشست زمین و خسارات جبران‌ناپذیر به آثار تاریخی اصفهان
- خشک شدن تالاب گاوخونی و نابودی کامل زیست‌بوم آن
- تبدیل گاوخونی به بستری برای پراکنده‌سازی گرد و غبار مملو از فلزات سنگین و آلودگی‌های بیولوژیکی
- ضربات جبران‌ناپذیر به اقتصاد اصفهان و غیره.
واکنش مسئولان در برابر اعتراضات اخیر اصفهان
بر خلاف واقعه 13 تیر 1400 و سرکوب کشاورزان توسط نیروهای دلسوز امنیتی استانداری اصفهان، این بار فریاد اصفهانی‌ها گوش مسئولین را کر کرده و بالاخره واکنش‌های متعددی از جانب آن‌ها دیده می‌شود.
حمد صادق خیاطان رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در گفت‌وگو با یکی از شبکه‌های خبری تهران، درباره احیای زاینده رود، توضیح داد: «در این راستا یک سری پروژه‌های سریع با موفقیت را دنبال می‌کنیم که در کوتاه‌مدت مردم نتیجه آن را خواهند دید. بازه زمانی اجرای این پروژه‌ها دوساله است یعنی در دو سال پروژه‌هایی را اجرا خواهیم کرد که مردم در مدت دو سال نتیجه آن را خواهند دید.»
محمد مخبر معاون اول رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه دولت با جدیت در تلاش است تا مشکل زاینده رود را به هر نحو ممکن حل کند، گفت: «امروز به وزرای نیرو و جهاد کشاورزی دستور دادم که به سرعت برای حل این مشکل تدابیری بیندیشند.»
علی اکبر محرابیان وزیر نیرو ضمن عذرخواهی از کشاورزان اصفهانی عنوان کرد: «بر اساس دستور معاون اول رئیس‌جمهور، جلسه ستاد احیای زاینده‌رود برگزار می‌شود و دو وزارتخانه صمت و جهاد کشاورزی برای رفع مشکل زاینده‌رود به همراهی وزارت نیرو خواهند آمد تا بتوانیم مشکل موجود را برطرف کنیم.»
محمدتقی رهبر امام‌جمعه موقت اصفهان درباره تجمع مسالمت‌آمیز مردم اصفهان در بستر خشک رودخانه زاینده‌رود و خواسته آنان برای جاری شدن دائمی رودخانه زاینده‌رود، اظهار کرد: «مسئله آب و کم‌آبی در اصفهان و شرق این شهر که منطقه بسیار گسترده‌ای از نظر کشاورزی است یک موضوع جدی است که نیاز به کار کارشناسی و مطالعات دقیق دارد تا این مشکل هرچه زودتر مرتفع شود و کشاورزان بتوانند به زمین‌های زراعی خود برگردند.»
نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار توجه ویژه او به موضوع زاینده رود شد و گفت که به‌گونه‌ای تدبیر شود تا ضمن حضور شخص رئیس‌جمهور در اصفهان و تشکیل شورای عالی آب و یا جلسه هیئت دولت در اصفهان، ابعاد مختلف موضوع بررسی شده و راهکارهای مناسب عملیاتی شود.
مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس همچنین با تأکید بر ضرورت احیای رودخانه زاینده گفت: «زاینده رود می‌تواند به رودخانه‌ای دائمی تبدیل شود اما نه با این روش حکمرانی و امروز نباید مسئله آب را به مناقشات بین مردم کشاند، متأسفانه انباشت بی‌تدبیری‌ها اتفاق افتاده و اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که می‌بینیم حل مسئله آب دیگر به سادگی نیست.»
به نظر شما با این پاس‌کاری‌های زیرکانه مسئولین، مشکل زاینده رود بالاخره حل می‌شود؟ رئیس‌جمهور چه پاسخی به نامه نماینده اصفهان می‌دهد؟ جبران ضرر کشاورزان رنج‌دیده بر عهده کیست؟