گفتوگوی دانشگاه و صنعت درباره تنظیمگری هوشمند
به گزارش کلیک نخستین همایش سالانه رگتک ایران امروز سهشنبه ۲۵ آذرماه با حضور جمعی از علاقهمندان، پژوهشگران و فعالان صنعت فناوری اطلاعات و خدمات مالی، در دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.
این همایش با هدف بررسی نقش فناوریهای تنظیمگری (RegTech) در بهبود نظام حکمرانی مالی، افزایش شفافیت، کاهش ریسکهای مقرراتی و تسهیل تعامل میان نهادهای ناظر و کسبوکارهای فناورانه برگزار شد و تلاش داشت تصویری جامع از وضعیت فعلی و چشمانداز آینده رگتک در ایران ارائه دهد.
فناوریهای نوین، امکان نظارت سنتی بر کسبوکارهای فناورانه را از بین بردهاند
نوشآفرین مومن واقفی، معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی، در این مراسم با اشاره به آن که در زمینه هوش مصنوعی و تحول دیجیتال، تحولات در کشورمان به کندی اما در حال اتفاق افتادن است، تصریح کرد: شرایط باید به گونهای شود تا با عبور از فضای سنتی به سوی تحول دیجیتال گامهای عملیاتی سریعتر و اجراییتری برداشته شود.
وی با بیان آن که هزینههای سنگین عدم انطباق یکی از چالشهای اصلی در این حوزه محسوب می شود گفت: ظهور فناوریهای نوین و مدلهای کسبوکار مالی مدرن. مفاهیمی مانند بانکداری باز، پلتفرمهای رمزدارایی، لندتک و اینشورتک، زمین بازی را کاملاً تغییر دادهاند به طوری که انباشت قوانین قدیمی در کنار انفجار دادهها، تنظیمگران را وادار به مهاجرت از نظارت سنتی به مدلهای هوشمند کرده است.
وی همچنین با بیان آن که فناوریهای نوین، امکان نظارت سنتی بر کسبوکارهای فناورانه را از بین بردهاند، رگولاتورها چارهای جز تغییر ندارند اظهار داشت: علاوه بر AI، بلاکچین به عنوان زیرساختی جایگزین، پتانسیل ذاتی برای نظارت توزیعشده و شفاف را دارد. با این حال، مؤمنواقفی هشدار داد که جایگزینی زیرساختهای سنتی با این فناوریها، بدون برنامهریزی، میتواند چالشساز باشد.
او بر پردازش سنگین داده و نگاه ۳۶۰ درجه به اکوسیستم پرداخت تأکید کرد، جایی که جرایم مالی پیچیدهتری مانند حسابهای اجارهای، دستگاههای کلونشده و معاملات صوری، رویکردهای سنتی را ناکارآمد کردهاند.
رگتک با نظام پرداخت ادغام شود
بر اساس این گزارش محمدرضا رزوان، معاون پژوهش و روابط بینالملل دانشگاه صنعتی شریف، از منظر آکادمیک به موضوع نگریست و هشدار داد که بسیاری از پژوهشهای موجود در حوزه تنظیمگری، فاقد تازگی و عمق لازم هستند.
او با اشاره به کمبود مطالعات دقیق و کاربردی، تأکید کرد: وقتی رگتک با نظام پرداخت ادغام شود – موضوعی که در این همایش برای نخستین بار به طور جامع بررسی میشود – دامنه تأثیر آن فراتر از محافل تخصصی رفته و مستقیماً به زندگی روزمره شهروندان گره میخورد.
وی، نظام پرداخت ایران را به عنوان یکی از پیشرفتهترین سیستمها در سطح جهانی توصیف کرد و افزود: این نظام، به دلیل مقیاس عظیم، تنوع خدمات و تغییرات مداوم، الگویی جهانی برای الگوبرداری ندارد. بنابراین، توسعه آن مستلزم پژوهشهای جدی و نوآورانه است.»
او بر ضرورت مواجهه با پیچیدگیهای جامعه ایران تأکید ورزید و گفت: «تنظیمگری در چنین فضایی، نیازمند بررسیهای عمیق است که ضرورت پژوهش را چند برابر میکند.
ضرورت همافزایی میان قانونگذاران، دانشگاهها و بخش خصوصی
در جریان این رویداد، سخنرانان و پنلهای تخصصی به موضوعاتی چون تحول دیجیتال در نهادهای نظارتی، چالشهای تطبیقپذیری مقررات در استارتاپها، کاربرد هوش مصنوعی و دادههای کلان در نظارت مالی، و تجربههای بومیسازی راهکارهای رگتک پرداختند. همچنین بر ضرورت همافزایی میان قانونگذاران، دانشگاهها و بخش خصوصی برای توسعه پایدار این حوزه تأکید شد.
سپ: نظارت واکنشی، بازار را عقب میاندازد
در ادامه، احسان ترکمن، مدیرعامل پرداخت الکترونیک سامان (سپ)، با انتقاد از رویکردهای پسینی و واکنشی گفت اعمال الزامات رگولاتوری پس از عرضه محصول میتواند ماهها مسیر توسعه را عقب بیندازد و بازار را با اختلال مواجه کند.
او تأکید کرد تیمهای تطابق، مدیریت ریسک و مبارزه با پولشویی باید از همان ابتدای توسعه محصول در کنار شرکتها باشند. ترکمن استفاده از هوش مصنوعی در کشف تقلب را نه یک انتخاب، بلکه یک استاندارد جهانی دانست و گفت این رویکرد منجر به کاهش هشدارهای مثبت کاذب، افزایش دقت کشف تخلف و کاهش هزینههای عملیاتی میشود.
شاپرک: نظارت سنتی با این حجم تراکنش ممکن نیست
امیرحسین شبیری، مدیرعامل شرکت شاپرک، با اشاره به پردازش میلیاردها تراکنش ماهانه در شبکه پرداخت کشور گفت نظارت سنتی با این مقیاس و پیچیدگی اساساً امکانپذیر نیست.
او کشف تقلب را صرفاً یک محصول فناورانه ندانست و بر لزوم همکاری نزدیک میان رگولاتور، بانک مرکزی، شاپرک، شرکتهای پرداخت و سایر نهادها تأکید کرد. به گفته شبیری، شاپرک با تحلیل دادهها، مدلسازی رفتاری و پایش ۳۶۰ درجه پذیرندگان، به سمت شناسایی پیشگیرانه تخلفات حرکت کرده است.
بانک ملت: جرایم مالی از کنترلهای سنتی عبور کردهاند
سید محمدحسین محمودی، معاون فناوری بانک ملت، با ارائه نمونههایی از پروندههای پولشویی و سوءاستفاده از کارتهای اجارهای گفت پیچیدگی جرایم مالی امروز بهگونهای است که کنترلهای تکبعدی و سنتی دیگر پاسخگو نیستند.
او از عملیاتی شدن سامانههای ارزیابی پویای ریسک مشتری در بانک ملت خبر داد و توضیح داد این سامانهها در لحظه ارائه خدمت، سطح ریسک مشتری را مشخص میکنند و متناسب با آن، هشدارها و دستورالعملهای لازم در اختیار شعب قرار میگیرد.
بر اساس این گزارش در پنل تخصصی «چالشهای تنظیمگری در اکوسیستم نوآوری»، نمایندگان بخش خصوصی و فعالان استارتاپی به دشواریهای تطبیق با مقررات موجود پرداختند. آنها عنوان کردند که قوانین فعلی، عمدتاً برای کسبوکارهای سنتی طراحی شده و در بسیاری موارد با مدلهای نوین پلتفرمی و دیجیتال همخوانی ندارد. در مقابل، رگتک میتواند با ایجاد ابزارهای تطبیقپذیری هوشمند، بار مقرراتی را کاهش داده و همزمان انضباط قانونی را حفظ کند.
در این پنل یوسفینژاد (معاون نظارت شاپرک)، مهدی احمدی (مدیرعامل رایان همافزا)، میثم رجبی (مدیرعامل رادین) و حسین رضایی (قائممقام پرداخت نوین) به بررسی پیشنیازهای گذار به نظارت فناورانه پرداختند.
یوسفینژاد با تأکید بر اینکه «هارمونی» به معنای هماهنگی میان بازیگران است نه حذف رگولاتور، گفت نقش حاکمیت حفظ ثبات و چارچوبهاست و نوآوری باید در دل بازار شکل بگیرد. او هشدار داد دولتیبودن بخش بزرگی از اقتصاد باعث شده انتظار نوآوری نیز از دولت شکل بگیرد؛ انتظاری که در عمل به بنبست میرسد.
در ادامه، مهدی احمدی با تمرکز بر مفهوم «هزینه مبادلات» گفت فلسفه تنظیمگری باید کاهش هزینههای بازار باشد، نه تحمیل هزینههای جدید. او تأکید کرد زیرساختهای جزیرهای، نرمافزارهای موازی و فرایندهای تکراری، شرکتها را به سمت زیاندهی سوق میدهد و تنظیمگری زمانی ناکارآمد میشود که خود به عامل هزینهزا تبدیل شود.
میثم رجبی نیز با انتقاد صریح از نقش دولت گفت تا زمانی که دولت از جایگاه «کنترلگر» به «تنظیمگر» و «تسهیلگر» حرکت نکند، اکوسیستم رگتک بهصورت واقعی شکل نخواهد گرفت. او مداخلات پرهزینه و تصمیمهای جزیرهای را نهتنها مانع نوآوری، بلکه زمینهساز فساد دانست.
در مقابل، حسین رضایی تمرکز بحث را به سمت اجرا برد و گفت بسیاری از فرایندهای نظارتی فعلی دستی، زمانبر و پرهزینهاند. به گفته او، احراز هویت دیجیتال، پایش آنلاین تراکنشها و سامانههای هوشمند محاسبه ریسک میتوانند هم دقت نظارت را افزایش دهند و هم هزینه نیروی انسانی و خطای انسانی را کاهش دهند. رضایی تأکید کرد نظارت مؤثر باید از حالت گزارشمحور و پسینی خارج شود و به پایش لحظهای برسد.
با وجود اختلاف نظرها، یک نقطه اشتراک میان سخنرانان و اعضای پنل وجود داشت: اکوسیستم رگتک بدون هماهنگی میان رگولاتور، بانکها، شرکتهای پرداخت و استارتاپها شکل نمیگیرد.
پنل دیگری به بررسی تجربههای بومیسازی رگتک در ایران اختصاص داشت. در این بخش، سخنرانان بر ضرورت توجه به ملاحظات حقوقی، فرهنگی و زیرساختی کشور تأکید کردند و معتقد بودند کپیبرداری صرف از نمونههای خارجی، بدون انطباق با شرایط داخلی، اثربخشی لازم را نخواهد داشت. همکاری میان دانشگاهها، نهادهای ناظر و شرکتهای دانشبنیان بهعنوان پیششرط توسعه موفق رگتک مطرح شد.
در پنل «هوش مصنوعی و آینده تنظیمگری»، بحثها حول فرصتها و مخاطرات استفاده از الگوریتمها در فرآیند نظارت شکل گرفت. از یکسو، دقت و سرعت بالای تحلیل دادهها بهعنوان مزیت اصلی هوش مصنوعی مطرح شد و از سوی دیگر، مسائلی مانند سوگیری الگوریتمی، شفافیت تصمیمگیری و مسئولیتپذیری حقوقی مورد توجه قرار گرفت.
در جمعبندی پنلها، اغلب سخنرانان بر این نکته توافق داشتند که رگتک نهتنها یک ابزار فناورانه، بلکه بخشی از یک تحول ساختاری در حکمرانی دیجیتال است.
آنها تأکید کردند که آینده تنظیمگری در ایران، ناگزیر به سمت هوشمندسازی، دادهمحوری و تعامل فعال با اکوسیستم نوآوری حرکت خواهد کرد و برگزاری چنین همایشهایی میتواند زمینهساز شکلگیری این مسیر مشترک باشد.