شبى که جهان از نابودی گریخت

به گزارش کلیک در پایگاه فرماندهی «سروپوخوف–۱۵» نزدیک مسکو، استانیسلاو پتروف، افسر ۴۴ ساله نیروی دفاع موشکی شوروی، پشت کنسول نظارت بر حملات احتمالی نشسته بود؛ مأموریتی که در آن حتی یک اشتباه می‌توانست سرنوشت کره زمین را تغییر دهد.

ساعت از نیمه‌شب گذشته بود که سیستم ماهواره‌ای هشدار اولیه، ناگهان آژیر خطر را به صدا درآورد: یک موشک بالستیک قاره‌پیما از ایالات متحده شلیک شده است. ثانیه‌هایی بعد هشدار دوم، سوم و سپس چند هشدار دیگر ظاهر شد؛ پیام سیستم روشن بود: حمله آغاز شده است. براساس پروتکل رسمی، پتروف باید فوراً «حمله دشمن» را تأیید می‌کرد تا فرماندهی شوروی پاسخ هسته‌ای متقابل را شروع کند—پاسخی که به‌احتمال زیاد زمین را وارد یک ویرانی غیرقابل تصور می‌کرد.

اما تصمیمی که او گرفت تاریخ را تغییر داد. پتروف برخلاف دستورالعمل، دکمه تأیید را نزد. او به تحلیل خود تکیه کرد؛ چند دلیل مهم داشت: اول اینکه اگر آمریکا واقعاً قصد حمله داشت، منطقی نبود فقط چند موشک شلیک کند. دوم، رادارهای زمینی هنوز هیچ نشانه‌ای ثبت نکرده بودند. و سوم، او می‌دانست تکنولوژی ماهواره‌ای جدید احتمال خطا دارد. این قضاوت انسانی—در برابر قدرت بی‌چون‌وچرای یک سیستم خودکار—همان چیزی بود که جهان را نجات داد.

چند دقیقه حیاتی با اضطراب گذشت و مشخص شد که هشدارها گزارش اشتباه بوده‌اند؛ انعکاس نور خورشید روی ابرها توسط سیستم به‌عنوان پرتاب موشک شناسایی شده بود. بعدتر معلوم شد اگر پتروف دستورالعمل را اجرا می‌کرد، یک واکنش زنجیره‌ای در ساختار فرماندهی شوروی آغاز می‌شد که به‌احتمال بسیار زیاد به جنگ هسته‌ای می‌انجامید.

باوجود اینکه پتروف از یک فاجعه جهانی جلوگیری کرد، نه تنها مورد تقدیر رسمی قرار نگرفت، بلکه سال‌ها در سکوت زیست. رفتار او از نظر بخشی از فرماندهان «سرپیچی از پروتکل» بود. تازه دهه‌ها بعد، پژوهشگران و سازمان‌های بین‌المللی اهمیت تصمیم او را برجسته کردند و او را «مردی که جهان را نجات داد» نامیدند.

گزارش حادثه ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۳، امروز تنها روایت یک اشتباه سیستم نیست؛ هشداری جدی است درباره خطر اتکا به سامانه‌های خودکار در تصمیم‌های حیاتی. این واقعه یادآوری می‌کند که در دنیایی که فناوری هر روز پیچیده‌تر می‌شود، گاهی یک لحظه تردید، یک قضاوت انسانی یا یک انتخاب اخلاقی می‌تواند میان زندگی و نابودی کامل تمایز بگذارد.